ΑΡΘΡΑ

Διατροφή χωρίς γλουτένη: Μόδα Ή ανάγκη;

Μόδα που διαρκώς εξαπλώνεται και όχι ανάγκη, αποτελούν σύμφωνα με τη διαιτολόγο-διατροφολόγο MSc, κ. Μελίνα Πατεράκη, τα δεκάδες προϊόντα χωρίς γλουτένη που έχουν κατακλύσει την αγορά, καθώς και οι δίαιτες αδυνατίσματος που βασίζονται στην αποχή από τη γλουτένη. Οι μοναδικοί που πραγματικά έχουν ανάγκη από μια διατροφή απαλλαγμένη πλήρως από γλουτένη, είναι οι πάσχοντες από κοιλιοκάκη, επισημαίνει η ειδικός.
Η κοιλιοκάκη είναι μια αυτοάνοση, χρόνια νόσος, όπου, παρουσία της γλουτένης, ο οργανισμός ενεργοποιεί ανοσολογικούς μηχανισμούς που προκαλούν αλλοιώσεις στον βλεννογόνο του λεπτού εντέρου. Μακροπρόθεσμα, η κοιλιοκάκη μπορεί να οδηγήσει σε μερική ή ολική ατροφία (επιπέδωση) των λαχνών, εμποδίζοντας τη φυσιολογική πέψη και απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών της τροφής.
Οι λάχνες μοιάζουν με δάχτυλα και καλύπτουν την εσωτερική επιφάνεια του λεπτού εντέρου. Είναι πολύ σημαντικές, γιατί μέσα από αυτές γίνεται η απορρόφηση των θρεπτικών στοιχείων από τον αυλό του εντέρου στο αίμα. Στην επιφάνεια των λαχνών βρίσκονται τα διάφορα πεπτικά ένζυμα, που διευκολύνουν την πέψη των τροφών και την απορρόφηση των θρεπτικών τους συστατικών. Όπως προαναφέραμε, στην κοιλιοκάκη καταστρέφονται οι λάχνες και γίνονται επίπεδες και μαζί με αυτές καταστρέφονται και τα πεπτικά ένζυμα.
Υπολογίζεται ότι μόλις 1 στους 100 ανθρώπους σε όλο τον κόσμο πάσχει από κοιλιοκάκη. Για την Ελλάδα μάλιστα, δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία πασχόντων στην επικράτεια, καθώς δεν έχει εκπονηθεί κάποια σχετική μελέτη.

Αναγνωρίστε τα συμπτώματα
Η νόσος εμφανίζεται σε άτομα με κληρονομικότητα και μπορεί να εκδηλωθεί οποιαδήποτε στιγμή: από τη γέννηση, μετά από ένα έντονα στρεσογόνο επεισόδιο ή συμβάν ή κατά τη διάρκεια μιας ασθένειας. Όπως μάλιστα επισημαίνει η διαιτολόγος-διατροφολόγος MSc, κ. Μελίνα Πατεράκη, «η κοιλιοκάκη επηρεάζει διαφορετικά το κάθε άτομο και μπορεί να εκδηλωθεί έως και με 300 διαφορετικά συμπτώματα, αρκετά εκ των οποίων είναι δυσδιάκριτα ή φαινομενικά άσχετα μεταξύ τους».
Τα κλασικά συμπτώματα της κοιλιοκάκης περιλαμβάνουν: διάρροια, κράμπες και πόνους του εντέρου, συνεχές πρήξιμο, χρόνιο υποσιτισμό (ανεπάρκεια θερμίδων και απαραίτητων θρεπτικών ουσιών, όπως πρωτεϊνών, βιταμινών και ανόργανων στοιχείων).
Άλλα συμπτώματα είναι: χρόνια διάρροια/δυσκοιλιότητα, έμετοι, απώλεια βάρους, σιδηροπενική αναιμία που δεν ανταποκρίνεται στη θεραπεία με σίδηρο, κούραση, ανεπαρκής σωματική ανάπτυξη, καθυστερημένη εφηβεία, πόνοι στις αρθρώσεις, μυρμήγκιασμα ή μούδιασμα στα πόδια, ωχρές πληγές στο στόμα, δερματίτιδα, απώλεια του σμάλτου και της λευκότητας των δοντιών, ανεξήγητη στειρότητα, επαναλαμβανόμενες αποβολές, οστεοπενία, οστεοπόρωση, περιφερική νευροπάθεια, ψυχιατρικές διαταραχές, ηπατική νόσος, διαβήτης τύπου Ι και παθήσεις του εντέρου.

Θεραπεία
Η μοναδική αποτελεσματική θεραπεία για την κοιλιοκάκη είναι η πλήρης αποχή από τη γλουτένη (gluten free diet). Με την αποχή από τη γλουτένη, ο βλεννογόνος του εντέρου σταδιακά επιδιορθώνεται και επανέρχεται η φυσιολογική του λειτουργία.
Η παρουσία πολλών προϊόντων χωρίς γλουτένη στην αγορά τα τελευταία χρόνια, θεωρείται σημαντική εξέλιξη, αν σκεφθούμε πως πλέον, τα άτομα αυτά έχουν στη διάθεσή τους μεγαλύτερη ποικιλία προϊόντων ελεύθερων γλουτένης, ώστε να μην αισθάνονται ότι στερούνται βασικές τροφές.

Η «τρομερή» γλουτένη
Τι είναι όμως η γλουτένη που στα μάτια ορισμένων (ακόμη και ατόμων χωρίς κοιλιοκάκη) ισοδυναμεί με έναν «εχθρό» που πρέπει να απομακρύνουν από τη διατροφή τους; «Δεν είναι τίποτα περισσότερο από μία πρωτεΐνη που υπάρχει στο σιτάρι, το κριθάρι, τη βρώμη και τη σίκαλη και στα προϊόντα που παράγονται από αυτά. Είναι ένα συστατικό πολύ κοινό στα τυποποιημένα προϊόντα και μπορεί να «επιμολύνει» ακόμη και τροφές που τυπικά δεν περιέχουν γλουτένη στα συστατικά τους.
Τι εννοούμε με τον όρο επιμόλυνση; Ότι ένα προϊόν χωρίς γλουτένη μπορεί να έλθει σε επαφή με ίχνη γλουτένης από εξωτερικούς παράγοντες, όπως η επαφή με προϊόντα που περιέχουν γλουτένη, λερωμένα σκεύη ή αποθήκευσή του σε χώρους που υπάρχει γλουτένη.
Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο τα άτομα με κοιλιοκάκη είναι σημαντικό να επιλέγουν τα τυποποιημένα τρόφιμα που θα καταναλώσουν πολύ προσεκτικά, ή να επιλέγουν τα προϊόντα με σήμανση «χωρίς γλουτένη – gluten free».
Ωστόσο, υπάρχουν και πολλοί άνθρωποι, επώνυμοι και μη, που θεωρούν ότι αδυνάτισαν όταν έβγαλαν τη γλουτένη από τη διατροφή τους. Σκεφθείτε όμως, πως για να την αποκλείσουν αναγκάστηκαν να αποχωριστούν μια τεράστια γκάμα από πλούσιες σε θερμίδες τροφές (γλυκά, σφολιατοειδή κ.ο.κ.) – άρα είναι πολύ πιθανό η αποχή από αυτές τις τροφές και όχι η απουσία γλουτένης να ευθύνεται για την απώλεια βάρους που παρατήρησαν. Η συνταγή για υγιεινό αδυνάτισμα δεν έχει σχέση με το αν οι τροφές που θα καταναλώσουμε θα περιέχουν ή όχι γλουτένη. «Η θεωρία αυτή δεν υποστηρίζεται από κανένα επιστημονικό δεδομένο και αμφισβητείται σθεναρά από την επιστημονική κοινότητα», σημειώνει η κ. Πατεράκη.
«Ο μόνος τρόπος επίλυσης του προβλήματος της παχυσαρκίας, που λαμβάνει επιδημικές διαστάσεις, φαίνεται να είναι η σωστή διατροφή που χαρακτηρίζεται από ποικιλία, ισορροπία και μέτρο. Ουσιαστικά, απαιτούνται βαθιές αλλαγές στη διατροφική συμπεριφορά και τον ευρύτερο τρόπο ζωής του ατόμου, με την εισαγωγή της άσκησης στην καθημερινότητά του και την αποφυγή ευκαιριακών προσεγγίσεων αδυνατίσματος, αμφιβόλου αποτελεσματικότητας», προσθέτει.

Οι «γλουτενοευαίσθητοι»
Υπάρχει βέβαια και μια κατηγορία του πληθυσμού, οι οποίοι χωρίς να έχουν διαγνωστεί με κοιλιοκάκη, αποφεύγουν τα προϊόντα που περιέχουν γλουτένη, ισχυριζόμενοι ότι τους φουσκώνουν, τους προκαλούν δυσφορία κ.ο.κ.
Αυτή η κατηγορία ανθρώπων εικάζεται ότι μπορεί να έχουν «ευαισθησία στη γλουτένη» (Non-Celiac Gluten Sensitive, ή NCGS), «όμως δεν υπάρχει μέχρι σήμερα επίσημη διαγνωστική μέθοδος που να πιστοποιεί την ύπαρξή της», σημειώνει η κ. Πατεράκη. Ακόμη και σε αυτή τη κατηγορία ανθρώπων η επιστημονική κοινότητα αμφισβητεί σε μεγάλο βαθμό ότι η αποχή από τη γλουτένη μπορεί να τους ωφελήσει, προσθέτει η ειδικός.

Τρόφιμα που επιτρέπονται
Στα τρόφιμα που δεν περιέχουν γλουτένη και άρα επιτρέπονται, περιλαμβάνονται: το ρύζι, το καλαμπόκι (και τα προϊόντα τους), οι πατάτες. Επίσης τα γλυκά του κουταλιού, ο ταχινένιος χαλβάς, οι γρανίτες φρούτων, όλα τα φρέσκα και κατεψυγμένα λαχανικά, τα φασόλια, οι σπόροι, οι ξηροί καρποί στη φυσική τους, μη επεξεργασμένη μορφή, τα φρέσκα κρέατα, τα ψάρια και τα πουλερικά, το γάλα και τα προϊόντα του (φέτα, γιαούρτι, σκληρά κίτρινα τυριά), το λάδι, το βούτυρο και η μαργαρίνη.
Και φυσικά, όλα τα προϊόντα που διαθέτουν την ένδειξη gluten free. Στο σούπερ μάρκετ μπορεί κανείς να βρει μεταξύ άλλων μακαρόνια, κέικ, μπισκότα, ψωμί, αλλαντικά και λουκάνικα χωρίς γλουτένη.

Τρόφιμα που απαγορεύονται
• ψωμί και αρτοσκευάσματα (φρυγανιές, παξιμάδια, μπισκότα, κουλούρια, βουτήματα, χωνάκια παγωτού, βάση πίτσας, ζύμες, κέικ κλπ)
• δημητριακά πρωινού (π.χ. νιφάδες σιταριού, muesli κλπ)
• ζυμαρικά
• σοκολάτες
• αλεύρια και σάλτσες που βρίσκονται σε προϊόντα κρέατος, όπως τα λουκάνικα, τα αλλαντικά, τα μπιφτέκια
• μπύρα
• γλυκά και κρέμες με σιτάρι
• γιαούρτια με δημητριακά
• κρεμώδη τυριά (που περιέχουν συνήθως αλεύρι)
• κροκέτες παντός είδους (τυροκροκέτες, πατατοκροκέτες, κροκέτες ψαριού κλπ)
• σούπες που περιέχουν σιτάλευρα ή φιδέ ή κρουτόν
• κονσερβοποιημένα προϊόντα που περιέχουν γλουτένη (σάλτσες, λαχανικά, όσπρια)
• μαγιονέζες, μουστάρδες
• κατεργασμένα καρυκεύματα